ATM कार्डसारखे कुकूटपालन: ग्रामीण महिलांसाठी स्वावलंबनाचा सोपा मार्ग

ग्रामीण भागातील महिलांसाठी आर्थिक स्वावलंबनाच्या दिशेने एक अत्यंत प्रभावी आणि सहज उपलब्ध साधन म्हणजे कुकूटपालन. हे उपजीविकेचं माध्यम इतकं सोपं आणि उपयुक्त ठरलं आहे की अनेक महिला याला "ATM कार्डसारखं" संबोधतात — जिथून गरजेच्या वेळी सहज ५०० रुपये कमावता येतात, थोडक्यात आपल्या हातातली नियमित उत्पन्नाची सोय.

यशस्वी कुकूटपालनासाठी योग्य प्रजातींची निवड महत्त्वाची असते. यामध्ये कावेरी, गिरीराज आणि ग्रामप्रिया या प्रजाती विशेष उल्लेखनीय आहेत. या सर्व प्रजाती दुहेरी उपयोगाच्या (अंडी व मांसासाठी) असून, ग्रामीण हवामानाशी जुळवून घेतात व कमी देखभाल खर्चात चांगले उत्पादन देतात.

 

कुकूटपालनातील यशाचे मुख्य मोजमाप म्हणजे FCR (Feed Conversion Ratio). या सुधारित प्रजातींचा FCR उत्कृष्ट असल्यामुळे कमी खाद्य दिलं तरी शरीराचं वजन लवकर वाढतं, परिणामी नफा जास्त होतो. हे पारंपरिक देशी कोंबड्यांच्या तुलनेत अधिक फायदेशीर ठरते.

अज्ञानामुळे अनेक वेळा चांगली संधी वाया जाते. म्हणूनच महिलांना कुकूटपालनाचे शास्त्रीय व व्यवहारिक प्रशिक्षण देणे गरजेचे आहे. हे प्रशिक्षण भगीरथ ग्रामविकास प्रतिष्ठानच्या माध्यमातून नियमित घेतले जाते, ज्यामध्ये व्यवसाय नियोजन, खाद्य व्यवस्थापन, रोग प्रतिबंधन, बाजारपेठ इत्यादी बाबींवर भर दिला जातो.

प्रशिक्षणानंतर महिलांना सुधारित जाती सहज उपलब्ध करून दिल्या जातात. यामुळे उत्पादनात सातत्य व गुणवत्ता टिकवून ठेवता येते.

रोगाचा प्रसार थांबवण्यासाठी वेळोवेळी लसीकरण अत्यावश्यक आहे.

अझोला ही जलवनस्पती कोंबड्यांसाठी उत्कृष्ट प्रथिनेयुक्त खाद्य आहे. भगीरथ प्रतिष्ठानने अनेक महिलांना अझोला टाकी तयार करायला शिकवलं आहे. यामुळे खाद्याचा खर्च मोठ्या प्रमाणात कमी होतो.

संरक्षित व सुरक्षित जागासुधारित प्रकारच्या कोंबडी घरे, म्हणजेच "घुड", यांची उपलब्धता देखील अनुदान तत्वावर भगीरथ ग्रामविकास प्रतिष्ठानतर्फे करून दिली जाते. या घरांमुळे कोंबड्यांना वातावरणीय त्रास कमी होतो आणि उत्पादनावर सकारात्मक परिणाम होतो.

कुकूटपालन हा व्यवसाय फक्त अंडी आणि मांसापुरता मर्यादित न राहता, तो ग्रामीण महिलांच्या अर्थसहाय्याचा एक सशक्त आधार ठरत आहे. फक्त ५-१० कोंबड्यांपासून सुरू झालेली वाटचाल अनेक महिलांसाठी मोठ्या उत्पन्नाचा मार्ग बनली आहे.

त्यामुळेच आज अनेक महिला आत्मविश्वासाने म्हणू शकतात — "कोंबडी आहे, म्हणजे उत्पन्न आहे!"